Van depremiyle birlikte, “afet” kavramı yeniden dünya gündemine oturdu. Afetler, kimi zaman insanoğlunun gücünü aşan olaylar olarak da tanımlanabilir. Peki afetler nasıl meydana gelir?

Yerküre dediğimiz dünya, katman katmandır. Yani dünya, birbirini tamamlayan birden fazla tabakadan oluşur. Dünyanın derinliklerine doğru inildikçe, binlerce derece sıcaklıktaki sıvı tabakaya rastlanır. Öyle ki dünyayı "ayağımızın altında içi kaynayan bir küre" olarak tanımlamak hiç de yanlış olmaz. Bunların dışında dünyayı çepeçevre kuşatan koruyucu bir atmosfer vardır. Atmosferin görevi, bir anlamda dünyanın katmanlarının dengesini korumaktır. Ancak atmosferin koruyuculuğunun yanında bir de son derece kuvvetli etkileri olan atmosfer olayları mevcuttur; rüzgarlar, fırtınalar, tayfunlar gibi…

İşte bu tehdit unsurları zaman zaman etkili olmakta; bunların sonucunda da can ve mal kaybıyla sonuçlanan ve “doğal afetler” olarak adlandırılan olaylar gerçekleşmektedir. Başta depremler olmak üzere, volkan patlamaları, seller, dev dalgalar, hortumlar, fırtınalar, büyük yangınlar birbirlerinden farklı şiddet ve etkilere sahiptirler. Bütün doğal afetlerin ortak özellikleri, oldukça kısa bir zaman içinde bir şehri, orada yaşayan insanları ve diğer tüm canlıları yok edebilmeleri ve büyük hasarlara yol açabilmeleridir.

Peki en çok bilinen afetler hangileridir? Şimdi gelin bunlara bakalım.

DEPREMLER

Depremler, doğa olayları içinde en zarar verici etkiye sahip olan ve insanları en çok tehdit edenlerden biridir. Yapılan tespitlere göre dünya üzerinde yaklaşık iki dakikada bir deprem olmaktadır. Hesaplayacak olursak, bir sene içinde dünyada meydana gelen deprem sayısının milyonları bulabildiği ortaya çıkar. Bunların ortalama üç yüz bin tanesi hissedilecek kadar kuvvetli, yirmi tanesi ise bir şehri yıkacak güçte depremlerdir. Fakat her zaman kalabalık nüfuslu bölgelere rastlamadıkları için büyük bir zararla sonuçlanmazlar. Her yıl oluşan depremlerin, yaklaşık olarak yalnızca beş tanesi yıkıma ve ölüme sebebiyet vermektedir.

TAYFUNLAR, KASIRGALAR, HORTUMLAR

Tayfun, kasırga gibi atmosfer olayları da dünya üzerinde sıkça karşılaştığımız afetlerdendir. Bu olaylar sırasında oluşan rüzgarlar kimi zaman evleri, binaları, barakaları, ağaçları, elektrik direklerini ve insanları fırlatıp savuracak kadar güçlüdür.

Özellikle güçlü tayfunlar, denizi de çalkalayarak dev dalgaların oluşmasına ve denizin aniden kabarmasına sebep olurlar. Fırtına dalgası olarak isimlendirilen bu olayda, dalgalar çok güçlü bir etkiyle kıyıdan karaya vurur. Bu, kimi zaman o bölgedeki karanın tamamen sular altında kalmasıyla sonuçlanabilir. Ayrıca tayfunla gelen yağmur, özellikle nehir alanlarında ciddi sellere yol açar.

YANARDAĞLAR, VOLKANLAR

Yerkabuğunun sismik hareketi sonucu meydana gelen depremlerin yanında, volkanik dağlarda oluşan patlamalar da önemli doğal felaketler arasındadır. Dünyada 550 si yer üstünde ve diğerleri deniz dibinde olmak üzere 1500 dolayında aktif yanardağ bulunmaktadır. Bunlardan herhangi birinin, herhangi bir zamanda harekete geçmesi son derece kolaydır. Bir yanardağ harekete geçtiğinde ise kısa bir süre içinde bulunduğu bölgenin tümünü etkisi altına alabilir. Hiçbir teknolojinin bunu engellemeye güç yetirmesi de mümkün olmaz.

Volkanlar, tarihte ve günümüzde oldukça büyük izler bırakmışlardır. Geçmişte var olan şehirleri haritadan silmiş, toplumları yok etmişlerdir. Ekinler yok olmuş, tarlalar küllerle ve gökyüzü de toz bulutlarıyla kaplanmıştır.

Günümüzde de etkilerini sürdüren yanardağlar kimsenin beklemediği bir anda faaliyete geçmekte ve oluşturdukları lavlar, uzun mesafeler boyunca ilerleyerek büyük zarara yol açmaktadır. Patlamanın lavlar dışında bir diğer etkisi de önüne çıkan herşeyi yakıp yutan, gaz ve külden oluşmuş bir rüzgardır. Bu rüzgarın hızı bazen saatte 160 km ye kadar çıkmakta, yakıcı bir etkisi olmakta, görüş ufkunu neredeyse yok etmektedir.

Volkanların bir diğer özellikleri de umulmadık bir zamanda harekete geçmeleridir. 1985 yılında, 150 yıllık bir uykudan sonra, Nevado del Ruiz yanardağının patlaması da buna bir örnektir. Yüzlerce insanın ölümüne neden olan bu patlama, aslında oldukça küçük bir patlamadır. Bir kıyas yapmak gerekirse, 1980 de meydana gelen St. Helens Dağı nın patlamasının ancak % 3 ü şiddetindedir. Nevado Del Ruiz in patlaması, o bölgede bulunan buz ve karı eritmeye yetecek kadar ısı yaydığı için, çamur ve su seli, dağın eteklerinden gelerek Armero şehrini silip süpürmüştür. Bu patlama, 1902 de Karayip adasında 30.000 kişinin ölümüyle sonuçlanan Pelee Dağı patlamasından beri görülen en büyük volkan felaketidir. Bu olay esnasında yatmaya hazırlanan 25.000 kişiden, ertesi sabah sadece 2.000 inin kaldığı tespit edilmiştir. Geriye kalan 23.000 kişi patlama sonunda çamura gömülmüştür.

TSUNAMİLER

Japonca bir kelime olan Tsunami, liman dalgası anlamını taşır. Genellikle denizde depremlerden sonra meydana gelen dev dalgalardır. Bu dev dalgaların etkisinin bazı durumlarda atom bombasının verdiği tahribata yaklaştığı da kaydedilmiştir.

TARİHTE BİLİNEN EN YIKICI AFETLER

Tarihte çok sayıda ölüme yol açan sel, deprem, yanardağ patlaması ve toprak kayması gibi doğal afetlerin bazıları şöyle:

1556 - Çin in kuzey Şanksi eyaletinde meydana gelen deprem yaklaşık 850 bin kişinin ölümüne neden oldu.
1737 - Hindistan, Kalküta da 300 bin kişi depremde öldü.
1815 - Endonezya daki Tambora yanardağının patlaması sonucu 92 bin kişi hayatını kaybetti.
1883 - Endonezya da Krakatoa yanardağının patlamasından sonra oluşan deprem dalgası (tsunami) 36 bin kişinin ölümüne neden oldu.
1870 - Sarı Nehir taştı, 1 milyondan fazla kişi öldü.
1900 - Kasırga sonucu Texas ta 8 binden fazla kişi hayatını kaybetti.
1902 - Martinik teki Mt.Pelee yanardağının patlaması sonucu 35-40 bin arasında kişi öldü.
1920 - Çin, Gansu da 200 bin kişi depremde öldü.
1970 - Doğu Pakistan da (bugün Bangladeş) siklon en az 300 bin kişinin ölümüne neden oldu.
1970 - Peru, Yungay da toprak kayması sonucu 18 bin kişi öldü.
1976 - Çin in Tangşan kentinde meydana gelen depremde en az 250 bin kişi öldü.
1976 - Guatemala depremi 23 bin kişinin hayatına son verdi.
1978 - İran, Tabas taki depremde 25 bin kişi öldü.
1991 - Bangladeş te siklon en az 138 bin kişinin ölümüne neden oldu.
1999 - Türkiye de, Marmara depreminde 17 bin kişi hayatını kaybetti.
1999 - Venezüela da seller ve toprak kaymaları sonucu 30 bin kişi öldü.
2003 - İran ın Bem kentindeki depremde yaklaşık 40 bin kişi öldü.