Bahçesaray’da bu yıl 3.sü düzenlenecek olan Faki Tayran Festivali, eminim yine çok renkli etkinliklere sahne olacaktır. Bu festival, ilçenin tanıtımını sağladığı gibi gelen konuklarına muhteşem doğal güzelliklerinin yanı sıra, Bahçesaray halkının sıcak, misafirperver, cömert yüzünü de herkese gösterecektir.

İnanılmaz güzelliklere sahip Bahçesaray’da, en çok ilgi Müküs Balı ve cevizinin üzerinde olacaktır. Hemen hemen her köyünde ve mezrasında mutlaka arıcılıkla uğraşan, geçimini baldan sağlayan birçok aileye rastlarsınız Bahçesaray’da. Fenni kovanla yapılan üretimin yanında, özel olarak örülmüş söğüt ağacının dallarından yapılmış kara kovanlarla da bal üretimi yapılmaktadır.

Özellikle, hiçbir katkı maddesi ya da temel petek katılmadan üretilen kara kovan balı, yörenin meşhur ‘‘Müküs Balı’nın’’ kaynağını oluşturmaktadır. Yüksek yaylalarının, zengin florasındaki endemik bitkilerin, nektar özlerini bünyesinde bulunduran bu bal, gerçektende çok nefistir. Orada görev yaptığım yıllarda, arıcılıkla uğraşan aile sayısı üç yüzün üzerindeydi. Yöre halkına hem bu işi usulüne uygun yapmaları hem de meşhur Müküs Balı’nın evsafını yitirmeden doğal yollarla üretiminin sağlanması amacıyla, yerinde uygulamalarla ve kurslarla bu şahane markanın yaşatılmasına yönelik çalışmalarımız olmuştu.

İlçede üretilen diğer önemli bir üründe cevizdir. Yüz bini aşkın ceviz ağacının bulunduğu yöre, adeta bir ceviz ülkesidir. İlçenin sembolü haline gelen, her yerinde kendiliğinden yayılış gösteren ceviz ağaçlarının, her biri ayrı bir tip özelliğindedir. Bu haliyle, binlerce ceviz genotipinin doğal olarak korunduğu eşsiz bir ceviz gen kaynağına sahiptir Bahçesaray. Yöre iklimine adapte olmuş ceviz ağaçlarının meyveleri, hiçbir kültürel ve kimyasal muameleye maruz kalmadan elde edildiğinden, tamamen organik bir gıda özelliğindedir.

Ayrıca, asırlık yaşlara haiz devasa büyüklükteki bu ceviz ağaçlarının kerestelik özelliği de son derece yüksektir. Yörede aşılı ceviz ağaçlarının yaygınlaştırılması ve kontrolsüz kesimlerin önüne geçilmesi amacıyla, sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetimler vasıtasıyla çeşitli çalışmalarla koruma önlemleri alınmışsa da, Bahçesaray cevizleri yinede tehdit altındadır.

Ceviz kadar yayılış gösteren diğer bir türde armuttur. Yüksek lisans tezimin konusunu oluşturan; ‘‘Bahçesaray Yöresi Mahalli Armutları’’ içerisinde, tespit ettiğim hem meyve özellikleri hem de hastalıklara dayanıklılık bakımından birçok ümitvar tipe rastlamıştım. İlginç aromalara sahip, güzel renklerde ve farklı hasat zamanlarında olgunlaşan Bahçesaray’ın bu armut popülâsyonu, çok sağlıklı ve zengin bir gen kaynağı olarak korunmalı ve ülkemiz meyveciliğine kazandırılmalıdır.

Bahçesaray’a hayat veren Müküs Çayı’nın, o eşsiz lezzetli buz gibi suyu, kurulan tesislerde şişelenerek artık sofralarımızdaki yerini aldı. İlçe halkının; ‘‘bu su boşu boşuna akıyor, ilçeye hiçbir faydası yok’’ dediği bu kutsal varlık, ilçede ilk fabrikanın da kurulmasına neden oldu. Fakat bir işe yaramıyor denen Müküs Çayı anlatmaya çalıştığımız tüm doğal zenginliğin ana sebebidir. O güzelim Bahçesaray ekolojisinin makro elementi Müküs Çayıdır. Dolayısıyla çok hassas dengeler üzerine kurulu doğanın, baş düşmanı olan sanayileşme dileriz bakir Bahçesaray ekolojisinin

sonunu getirmez. Bana sorarsanız, Bahçesaray her şeyini o suya borçludur. Bu suda yaşayan kırmızı benekli alabalıklarda böylece tehdit altına girmiş oluyor. Yine minik dalgıç kuşları ve kırmızı benekli alabalığın doğal besini su örümcekleri, geceleri fosfor yeşili renkleriyle ortaya çıkan ateş böcekleri, ur keklikleri vesaire.. birçok canlının yaşam kaynağı tamamen Müküs Çayı’na bağlıdır.

Artık, ilçeye ulaşım problemi de eskiye göre büyük oranda çözüldüğünden, ilçe iyice dış etkenlere maruz kalmaya başlayacaktır. Doğanın bize bir armağanı olan Müküs’ün ilelebet bozulmadan nesiller boyunca yaşatılmasına bu festival münasebetiyle dikkat çekmekte yarar var.

Van’ın saymakla bitmeyen güzelliklerinin en nadide koleksiyonunu oluşturan Bahçesaray’ın, sahip olduğu zenginliklerinin kıymetini bilelim. Yoksa yalan cevizi gölgesi altında satranç oynamak, hüzünlü bir anı olarak kalacaktır gelecekte!